• ҰЛАН
• 15 Қараша, 2023

Қазақ теңгесі: дизайн, жаһандық мән және ұлттық кімдік

Елдің валютасы оның тарихының, мәдениетінің және экономикалық жағдайының көрінісі ретінде қызмет етеді. Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін айналымға енген қазақ теңгесі Орталық Азия мемлекетінің бірегей жолын бейнелейді. Бұл мақалада теңгенің дизайнын, оның әлемдік нарықтағы маңызын және ұлттық кімдікті қалыптастырудағы рөлін зерттеуге тырыстық.

Теңгенің Қазақстанның ресми валютасы ретіндегі қазіргі мәртебесіне дейінгі жолы. Теңгенің тарихи эволюциясы – өтпелі кезеңдегі қызықты хикая. Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстанға төл валютасын жасау қажет болды. Теңге 1993 жылы кең ауқымды валюталық реформаның бөлігі ретінде енгізілді. Бұл экономикалық егемендік орнату және кеңестік рубльді пайдаланбау жолындағы шешуші қадам болды.

Ұлттық валютаның дизайны туралы сөз болғанда эстетикалық әдемілігін ғана емес, оның мәдени және тарихи болмысының көрінісін де айтуымыз керек. Теңге банкноттары мен монеталарында ұлттық рәміздер, тарихи тұлғалар және мәдени мотивтер бейнеленген. Теңгенің дизайн элементтеріне тереңірек үңілсек, осы рәміздердің ұлттық кімдікті жеткізудегі рөлі айрықша. Валютамызға мұқият қараған кез келген адам валюта дизайнының күрделі бөлшектерінен біздің тарихымыз туралы түсінік алады. Теңгенің әлемдік валюта нарығындағы орнын түсіну және бағалау өте маңызды. Қазақ теңгесінің әлемдік валюта нарығындағы орнын түсіну үшін оның маңызын, айырбас бағамы мен тұрақтылығына әсер ететін факторларды, оның құнына Қазақстанның экономикалық саясатының әсерін, халықаралық саудадағы елдің рөлін бағалау қажет болады.

Қазақ теңгесі Орталық Азиядағы кең-байтақ және ресурстарға бай Қазақстанның ресми валютасы ретінде маңызды. Бұл Қазақстанның кеңестік республикадан тәуелсіз елге өтуінің көрінісі, оның экономикалық тәуелсіздігін бейнелейді. Теңгенің айырбас бағамы мен тұрақтылығына бірнеше фактор әсер етеді: Қазақстан экономикасы шикізатпен, әсіресе мұнай мен табиғи ресурстармен тығыз байланысты. Әлемдік шикізат, соның ішінде мұнай бағасының құбылуы теңгенің құнына тікелей әсер етуі мүмкін.

Ақша-несие саясаты: Қазақстан Ұлттық банкі пайыздық мөлшерлемелерді белгілеуді қамтитын ақшанесие саясатын анықтауда шешуші рөл атқарады. Орталық банктің шешімдері инвесторлар үшін теңгедегі активтің тартымды болуына әсер етеді.

Инфляция деңгейі: Жоғары инфляция теңгенің сатып алу қабілетін төмендетіп, оның бағамына әсер етуі мүмкін. Қазақстан үкіметі фискалдық және ақша-несие саясаты арқылы инфляцияны басқаруға жұмыс істейді.

Валюта резерві: Қазақстанның орталық банкіндегі валюта резервінің деңгейі теңгенің тұрақтылығын қорғау үшін өте маңызды. Адекват резерв валютаны қолдау үшін валюта нарығына интервенция жасауда пайдаланылуы мүмкін.

Жаһандық экономикалық жағдайлар: Қаржы дағдарысы немесе геосаяси шиеленіс сияқты әлемдік экономикадағы оқиғалар инвесторлардың көңіл-күйіне және тиісінше теңгенің құнына әсер етуі мүмкін.

Теңгеге Қазақстанның экономикалық саясатының әсері

Қазақстанның экономикалық саясаты теңгенің құны мен тұрақтылығына тікелей әсер етеді:

Мұнайға тәуелділік: Қазақстанның экономикалық саясаты мұнай өнеркәсібімен тығыз байланысты. Елдің фискалдық саясаты мен бюджетіне мұнай бағасы әсер етеді. Мұнай бағасының төмендеуі мемлекет қаржысын қиындатып, теңгенің тұрақтылығына әсер етуі мүмкін.

Валюта бағамының режимі: Қазақстан басқарылатын құбылмалы айырбас бағамы режимінде жұмыс істейді. Орталық банкте теңге бағамының ауытқуын басқару үшін валюта нарығына араласу икемділігі бар. Мұнайға тәуелділікті азайту үшін Қазақстан шикізаттық емес салаларды дамыту үшін шетелдік инвестиция тарта отырып, әртараптандыру жұмысын бастады. Бұл саясат елдің экономикалық тұрақтылығына және соның ішінде теңге бағамына әсер етуі мүмкін.

Теңгенің халықаралық саудадағы рөлі

Қазақстанның халықаралық саудадағы рөлі теңгеге сұраныс пен ұсынысқа ықпал етеді.

Экспорт: Біздің еліміз мұнай, минералды шикізат және ауыл шаруашылығы өнімдерін қоса алғанда, бірқатар тауар экспорттайды. Экспорттан түсетін кіріс елдің валюталық қорына ықпал етіп, теңге бағамына әсер етеді.

Тікелей шетелдік инвестициялар: Қазақстан энергетика, өңдеу өнеркәсібі және инфрақұрылым сияқты салаларға тікелей шетелдік инвестицияларды (ТШИ) белсенді түрде іздейді. ТШИ ағыны теңгеге сұранысқа әсер етуі мүмкін.

Сауда серіктестігі: Еуразиялық экономикалық одақтың (ЕАЭО) мүшесі ретінде Қазақстанның ЕАЭО елдерімен сауда қатынасы оның халықаралық саудасына, тиісінше, валютасына әсер етеді.

Осы факторларды және олардың өзара әрекетін түсіну теңгенің әлемдік валюта нарығындағы орнын және Қазақстанның кеңірек экономикалық ландшафтын түсіну үшін өте маңызды. Теңге елдің экономикалық ілгерілеуінің және оның экономиканы әртараптандыру мен тұрақтылық жолындағы сапарының негізгі символы болып қала береді.

Теңге қазақстандықтардың бойында ұлттық кімдік сезімін тәрбиелеуде маңызды рөл атқарады. Валюта ұлттық мұраға терең сіңген мәдени және тарихи элементтерді көрсетеді. Қоғамдық қабылдау мен азаматтардың теңгемен эмоциялық байланысын қарастыра отырып, валютаның ұлттық мақтаныш пен ұжымдық бірегейлікті қалай күшейтетінін көрсетеді. Қазақ теңгесі айырбас құралы ғана емес, Қазақстанның тарихының, мәдениетінің және тәуелсіздік жолының символы. Оның дизайны ұлттың бай мұрасын көрсетеді, ал оның әлемдік нарықтағы орны Қазақстанның экономикалық прогресінің айғағы. Теңге – Қазақстан халқын түп-тамырымен байланыстыратын, егемендігін еске түсіретін ұлттық кімдіктің құралы. Қарқынды өзгеретін қаржылық пейзаждар әлемінде теңге Қазақстанның өткені, бүгіні және болашағының берік символы болып қала береді.

Нұрлыхан ЖҰМАХАН

«Ұлан» газеті, №46
14 қараша 2023 жыл