• ҰЛАН
• 18 Қыркүйек, 2023

Қазақ тілі және әлеуметтік желідегі сөйлеу

Цифрлық коммуникация және жаһандану дәуірінде тілді қолдану тәсілдері күрт өзгерді. Әлеуметтік желі біртіндеп мәдени, лингвистикалық және әлеуметтік нормалар тәжірибеде қолданылатын және қалыптасатын платформаға айналды. «Ұланның» тілшісі Нұрлыхан қазақ тілінің бай мұрасы, ерекше фонетикалық және грамматикалық құрылымдарына қызықты мысал келтіреді. Бұл мақала қазақ тілінің әлеуметтік медиа платформаларындағы қолданылуы мен эволюциясы, оның мәдени бірегейлікті сақтаудағы маңызы, цифрлық салада кездесетін қиындықтар мен мүмкіндіктер туралы.

Қазақ тілінің тарихи контексі. Оның цифрлық эволюциясына үңілмес бұрын, қазақ тілінің тарихи траекториясын түсіну қажет. Түбі түркі тектес қазақ тілі ғасырлар бойы қазақ халқының негізгі қатынас құралы болып келеді. Тарихи тұрғыдан араб графикасымен жазылған ол 1920 жылдары латынға, одан кейін 1940 жылдардың аяғында Кеңес Одағының ықпалымен кириллицаға көшті. Кейінгі жылдары латын әліпбиіне қайта көшіп, оны пайдалануды қайта жаңғыртып жатыр. Бұл тұрақты ауысу Қазақстанға геосаяси әсерлер мен тілдің өзінің динамикалық сипатын көрсетеді.

Әлеуметтік медиа дәуіріндегі қазақ тілі. Әлеуметтік медианың пайда болуымен тілдер географиялық шекарамен шектелмейді. Facebook, Twitter, Instagram сияқты платформалар және ВКонтакте сияқты жергілікті сайттар пайдаланушыларға қарым-қатынас жасау және өз ойын білдіру жолдарын ұсынады. Қазақ тілі бұл пейзажға қалай сәйкес келеді?

Ұрпақтар арасындағы алшақтықты жою: Қазақстандағы жастар үлкендерге қарағанда цифрлық байланысқа бейім. Әлеуметтік желілер – олар сөйлесетін, пікірталасатын, жаңалықты жариялайтын және жеке болмысыңызды көрсететін жер. Қазақ тілін желіде қолдану арқылы олар тілдің жанды және өзекті болып қалуын қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады.

Билингвизм және код ауыстыру. Көптеген отандасымыз қостілді, Кеңес Одағымен тарихи байланыс болғандықтан, көбіне орыс тілінде еркін сөйлейді. Әлеуметтік желіде қолданушылардың қазақ және орыс тілдерін араластырып сөйлейтінін/жазатынын жиі кездестіруге болады.

Цифрлық лексикалық эволюция. Әлеуметтік платформалардағы барлық тіл сияқты қазақ тілінде сленгтер, аббревиатуралар және жаңа терминдер пайда болды. Мысалы, «селфи» сияқты сөздер тілдің икемділігін көрсетеді.

ҚИЫНДЫҚТАР МЕН МҮМКІНДІКТЕР

Желіде қазақ тілін қолданушылар айтарлықтай көп болғанымен, қиындық та аз емес. Мысалы: Жаһандық тілдердің үстемдігі. Көптеген платформадағы алгоритмдер ағылшын сияқты жаһандық тілдердегі материалға басымдық береді, бұл кішігірім тілдік қауымдастықтардың көрінуін қиындатады.

Пернетақта макеттері және сценарий мәселесі. Қазақстан латын графикасына қайта көшу процесінде болғандықтан, пернетақта орналасуын стандарттау және платформалар арасындағы үйлесімділікті қамтамасыз етуде қиындық бар.

Тілді жаңғырту және оқыту. Duolingo және Memrise сияқты платформалар қазір қазақ тілінде курстар ұсынып, оның таралуына және ана тілінде сөйлемейтіндер арасында үйренуіне ықпал етеді.

Ал мүмкіндіктерге келсек:

Мәдени экспорт. Әлеуметтік медиа арқылы Қазақстан мәдениетін, дәстүрін және тілін жаһандық аудиторияға көрсету мүмкіндігіне ие. Музыка, фильмдер және әдебиет шекарадан тыс жерде тартымды болуы мүмкін.

Цифрлық әдебиет. Қазақ тіліндегі блог, подкаст және тілге арналған YouTube арналар оның цифрлық әлеуетін одан әрі нығайта алады.

Нұрлыхан ЖҰМАХАН

Суреттер ЖИ көмегімен салынды

«Ұлан» газеті, №38
19 қыркүйек 2023 жыл