• ҰЛАН
• 18 Қазан, 2021

Жапырақ неге сарғаяды?

Жапырақтың күзде неге түсін өзгертетіні жыл мезгілі өзгерген кезде көп адамды ойландыратын шығар? Күз айында өсімдік-тердің жапырағы сарғайып, түседі.  Ағаштан жапырақтың қалғып түскені, айналаның сары түске боялғаны қызық әрі әдемі көрініс. Жапырағы түскен кезде ағаштың көріксіз бұтасы ғана қалғандай көрінеді. Ал негізінде олар жапырағын тастау арқылы қоректік заттарды келесі жазға сақтайды. 

Өсімдіктердің өсуі үшін оларға күн сәулесі, қоректік заттар мен су қажет. Қоректік заттар мен су топырақтан келеді. Күн сәулесі жапырақтарға түседі. Күн сәулесін түсіру үшін жапырақтарға хлорофилл деп аталатын химиялық зат керек, бұл жапырақтарды жасыл етеді. Хлорофилл күн сәулесінен фотосинтез деп аталатын процесс арқылы ағаштардың өсуіне қажет қорек береді. Жазда өсімдіктер көбірек фотосинтез жасайды. себебі ауа райы жылы болғандықтан, жарықты көп алады.

Қыста заттардың жайлы-лығы төмен болады. Күн қысқарады, ауа райы суытады және күн де аз түседі. Бұл адам үшін проблема емес. Егер жаура-саңыз, пальто киюге болады. Бірақ өсімдіктер мұны жасай алмайды. Ал суық түскенде және мұздағанда олардың жапырақтары зақымдалуы мүмкін. 

Егер мұздатудың жапырақтарға қалай әсер ететінін көргіңіз келсе, онда үйде жасап көруге болатын эксперимент бар. Әртүрлі жапырақты алып, мұздатқышқа немесе тоңазытқыштағы мұз қорабына салыңыз.Мұздау үшін оларды бір күнге қойыңыз, содан кейін ертесіне  қайтадан шығарыңыз. Оларды ыдысқа салыңыз, содан кейін жылығанын күтіңіз (бұл біраз уақыт алады).

Кейбір жапырақтар өте қатты болады, мұздатқанның әсері білінбейді. Жапырақты мұздатқаннан кейін ол бұрынғыдай болады. Ал салат жапырағы сияқты жұмсақ жапыраққа сынап
көрсеңіз, басқаша құбылыс-ты көресіз.

Мұздатуды ұнатпайтын жапырақтары бар өсімдіктер үшін қыс – қиын  уақыт. Олардың жапырағы суық мезгілге төзе алмайды. Егер мұздаса, олар жапырақ-та болатын көптеген жақсы заттарды, әсіресе топырақтан алатын қоректік заттарды жоғалтады.

Олар қоректік заттарды хлорофилл жасау үшін пайдаланады және жапы-рақтары қатып қалған кезде оларды жоғалтқысы келмейді. Сонымен, олар қоректік заттарды алу үшін хлорофилді ыдыратып, суықтан қорғап, тамырларында сақтайды.

Өсімдіктер хлорофилді ыдыратқанда жасыл түс жапырақтарынан жоғалады. Жапырақтың құрамындағы қалған нәрселер – біз көре алмайтын химиялық заттар.Олардың ең маңыздысы каротиноидтер деп аталады, олар сәбізді сарғыш етеді.

Жапырақта қандай химиялық заттар бар екеніне байланысты олар сары немесе қызғылт сары, тіпті қызыл түстің әртүрлі реңк бере алады. Бұл химиялық заттардың құрамында қоректік заттар жоқ. Сондықтан өсімдік оларды ыдыратуға алаңдамай, жапырақтарын-да қалдырады. 

Барлық хлорофилл шығарылған кезде жапырақ өледі. Кеуіп қалған кезде жапырақ қоңыр түске айналады және қытырлақ болады. Бұл кезеңде ол ағаштан жерге түседі. Көктемде, күн ұзарып, ауа райы жылынған сайын, ағаш көптеген фотосинтез жасай алатын жазға дайын болады. Жаңа жапырақтар жасау үшін тамырында сақталған қоректік заттарды пайдаланады. Осылайша мезгіл ауысқан сайын ескі жапырақтың орнынан жаңа бүршік атып, ағашқа сән береді.

Танымдық деректі дайындаған 
Нұрлыхан ЖҰМАХАН

«Ұлан» газеті, №42
19 қазан 2021 жыл