• ҰЛАН
• 07 Қыркүйек, 2021

Студент және емтихан

Əне-міне дегенше жаңа оқу жылы да басталды. ҰБТ-ны сəтті тапсырып, жоғары оқу орнына түскеніңмен шын жүректен құттықтаймыз. Оқуға түсіп, университет терминдерін білмейтін бірінші курс студенттеріне аралық бақылау мен сессия қорқынышты болуы мүмкін. Емтихан кез келген студент өмірінің міндетті бөлігі сияқты. Кейбірі үздік оқып, басқаларға қарағанда жақсы нəтиже көрсетеді. Бірақ емтихандағы маңызды мəселе – студенттің сынақ тапсырғанда өзін қалай ұстағаны, егер аз балл алып қалсаң, менің шағын кеңестерім сендерге көмектеседі деп ойлаймын.

Аз балл алып, нəтижеңе қанағат етпеген кезде «Мен жақсы оқи алмадым», «Ата-анамның үмітін ақтай алмадым» немесе «Бəрі менен жақсы оқиды» деген сияқты ойлар миыңда автоматты түрде болады. Бұл ойың сол уақытта шынайы жəне аз балл алғаның рас болса да, бұл пікірің «жаман ойлау қателігінен» болады. Сол үшін емтихан тапсырарда тек жақсы нəрселерді ойлап, өміріңе артық мəселе мен денсаулығыңа зиян келтіретін əрекеттен аулақ болу керек.

Ойлау қатесінің бір мысалы – «дихотомиялық ойлау» деп аталатын нəрсе. Бұл адамдар заттарды ақ-қара мағынада қабылдаған кезде пайда болады, яғни – сəттілік немесе сəтсіздік. Сондай-ақ, «алдын ала болжау» бар, бұл адамдар не болатынын болжап, білетініне сенген кездегі жағдай: «Мен тағы да сəтсіздікке ұшыраймын» деп айтпау керек. Ойлау қатесінің тағы бір түрі – «қатер», егер сіз ең нашар нəтиже болады деп ойласаңыз, ол «егер мен емтихандарды тапсыра алмасам, өмір бойы жұмыссыз қаламын» деген сияқты нəрсе болуы мүмкін.

Мұндай жағдайларда, барлығын қамту үшін бір нəрсеге қатысты қандай да бір тұжырым жасасаңыз, «шекарадан шығу» оңай. Адамдар мұны «əрқашан» немесе «ешқашан» деген абсолют терминдерді қолдана отырып жасайды. Мысалы, «Мен бұл емтиханнан өтпегендіктен, əрқашан сəтсіздікке ұшыраймын». Адамдардың «позитивтерді төмендетіп», оның күшті жақтарын бағаламауы да əдеттегідей: «Соңғы рет жақсы жұмыс істегендіктен, менің жолым болды» деген сияқты қарапайым мысал арқылы-ақ ойымызды өзгерте аламыз.

ЖАҚСЫ ОЙЛАУ

Мұндай ойды түзету үшін сіз «когнитивті қайта құрылымдау» деп аталатын процестен өтуіңіз керек. Бұл техниканы когнитивті мінез-құлық əдісін қолданатын психологтар алаңдаушылық немесе депрессияға ұшыраған адамдарға көмектесу үшін қолданған. Бұл тəсілге сəйкес, адамдар мұндай проблемаларға емтиханнан да бөлек тап болады, себебі олар жаман ойлай береді, өйткені мұндай ойлау жүйесі адамды тəуелді етеді. Теріс ойлар денсаулыққа да зиян келтіреді. Мысалы, дұрыс тамақтанбау асқазан ауруына əкелсе, шамадан тыс алаңдау мінез-құлқымызды өзгертеді. Теріс ойлар сонымен қатар достармен араласуға кедергі болуы мүмкін, мысалы, студенттер емтиханға қайта келгісі келмеген кезде осының бəрі адамдарды ақырында қатерлі шеңберге түсіріп, қоғамнан шеттеп өмір сүруге, өзін төмен санауға əкеледі.

ТЕХНИКА

Когнитивті қайта құрылымдау кез келген зиянды ойды жоюға жəне студенттерді жағымсыз сезімдерден қорғануға көмектеседі. Бұл əдіс бірнеше қадамды қамтиды. Бұл əдіс өзіңізге сұрақ қойып, соған жазбаша түрде жауап беруден басталады. Мысалы: Неге? Менің арманым қандай? Неге жаман ойладым? «Дайындалсам да, бəрібір нашар нəтиже көрсе-темін» деген ойың дайындыққа бармауға немесе емтихан сұрақтары мен тапсырмасына мұқият назар аудармауыңа себеп болады. Əр емтихан тапсырған соң өзіңе жеке есеп беріп үйрен. Осы орайда өзім қолданатын əдісті ұсынамын. Менің ағылшын, орыс тілінен сабағым нашар болды. Бұл пəндерге аса назар аудармаған соң университетте осы екі пəннен қиналдым. Бірінші аралық бақылаудан 60 балл шамасында алдым. Бұл көрсеткіш өте нашар. Кемі 70 балл алуың керек. Сосын өзіме есеп беріп, қай жерден қателесіп жүргенімді білу үшін «Мен неге төмен балл алдым?» деп өзіме сұрақ қойып, жауабымды жазып шықтым. Нəтижесінде бұл сабақты бұрыннан ұнатпағаным жəне өзге тілді үйренуге қызығушылығым болмағаны, ең өрескел қате ойым «Бəрібір ағылшынды үйрене алмаймын, менің деңгейім төмен» деп өзімді нашар бағалауымда екен. Осы келеңсіз тұстарымды туралау үшін жəй ғана жақсы ойлап, дайындалсаң жоғары балл алатыныңа сенуде.

АЛҒА ЖЫЛЖУ

Бұл техниканы қолдану адамның жеке басының қисынсыз жəне ұтымды аспектілері арасындағы шайқас сияқты сезілуі мүмкін. Мұнда əр тарап өз дұрыстығына екінші адамды сендіруге тырысады. Дəлелдерге назар аудара отырып, сіз бұл ойдың дұрыстығын фактілерге сүйеніп тексере аласыз. Көптеген адам үшін ақылға қонымсыз жəне рационал адамдар арасындағы шайқас жалғасуда, бірақ өз ойының дұрыстығына қалай қарсы тұру керектігін білу көп жағдайда шынайы болуға көмектеседі. Бұл əдістер жүйкеңізді тыныштандыруға көмектеседі деп үміттенеміз, нəтиже шыққаннан кейін сізге қажет кез келген шешімді қабылдауға көмектеседі.

Бұл жəй кеңес сияқты көрінуі мүмкін, бірақ көп студент маңызды демалысты оқуға немесе емтихан дайындығына арнайды. Жастар түнде шамамен 7-8 сағат ұйықтауы керек. Бұл шынымен қарапайым. Егер сіз оқу үшін ұйқыңыздан айырылсаңыз, бұл ақпаратты сақтау қабілетіңізге кері əсер етеді. Неғұрлым аз ұйықтасаңыз, соғұрлым аз есте сақтайсыз. Дұрыс ұйықтау барлық нəрсені өзгерте алады. Негізінде, оқу мен ұйқының арасында тепе-теңдік болуы керек. Егер сізге ұйқының жақсы əдеттерін дамытуға қатысты кеңес қажет болса, студенттердің жақсы ұйықтауға арналған нұсқаулығын интернеттен қарап көруге болады.

Спортпен шұғылдану уақытын жеткізе алмай жүрген студент үшін жеккөрінішті болуы мүмкін. Дене белсенділігі эндорфинді шығаратындықтан, бұл алаңдау мен күйзелісті төмендетеді. Фитнес сабағына барыңыз немесе досыңызды доп теуіп, футбол ойнауға шақырыңыз! Кейде емтихан кезінде спортпен айналысу мүмкін емес жəне бұл түсінікті жағдай. Егер сізде толық жаттығуларға уақыт болмаса, 10-15 минуттық серуендеу күйзелістен шығуға көмектеседі.

Есіңізде болсын: ішкен ас-суыңыз дене жұмысына əсер етуі мүмкін. Сондықтан күніне мөлшермен су ішіп, дұрыс тамақтанған абзал. Тез дайындалатын фастфуд өнімдеріне əуестенбеңіз. Емтихан жайлы ой біздің миымызда көп орын алады, біз кейде тамақтануды ұмытып кетеміз. Кейде емтиханның қысымы соншалықты күшті болып, тамаққа деген тəбетті де құртады. Бұл дұрыс емес. Көп су ішіңіз. Қажет болса, еске салу үшін смартфондарға арналған дабыл орнатыңыз, бұл идеяға күлмеңіз. Мен жəне достарым смартфонның бұл бағдарламасын жиі пайдаланамыз. Білемін, студентте көп қаражат бола бермейді. Сол үшін тамақ сатып аларда оның тағамдық құнарына баса назар аударыңыздар. Айтпақшы, тағы бір ескерту! Емтиханға дайындалуға уақыт жетеді, ал күш жетпеуі мүмкін. Сондықтан энергетиктер мен кофеині бар тағамдарды тұтынбаңдар.

Емтихан маусымы басталғалы жатқанда тез қорытылатын жəне тез тамақтану үшін қажет нəрсені сатып алыңыз. Салаттар, жарма, жұмыртқа, жеміс жəне сэндвич сияқты заттарды алыңыз. Үзіліс бəрімізге керек. Көзіңіз бен миыңыз шаршаған кезде қысқа серуендеуге барсаңыз, өзіңізді кінəлі сезініп, уақытты текке өткіздім деп сөгудің керегі жоқ. Кітап оқу мен тест жаттауды тоқтатып, миды тынықтырған дұрыс. Бұл уақытты бірнеше минутқа тамақ ішуге немесе досыңызбен сөйлесуге мүмкіндік беру арқылы көп тапсырманы орындауға пайдаланыңыз. Тіпті қысқа серуендеу сіздің көңіл-күйіңізді көтере алады. Негізінде, үзілістер сіздің энергия деңгейіңізді жақсартады, бұл сіздің өнімділігіңізді арттырады. Сондықтан үзілісті қажет болғанша алыңыз. Ми тынықпаса, ақпаратты қабылдауы қиындай береді. Ал түсінбеген сайын шаршайтынымыз тағы бар.

Үнемі жалғыз дайындалудың қажеті жоқ! Кітап оқу сіздің ғана əрекетіңіз болуы мүмкін. Сондықтан досыңызбен сөйлесіп, кофе ішіп, біраз əңгіме дүкен құру артық етпейді. Əңгімелесу үшін уақыт бөліңіз жəне ол кезде емтихан жайлы айтпаған дұрыс. Əрине, көмек керек болса сұрауға болады, тіпті өзіңіз дайындалған барлық тест сұрағын қойып, ауызша жауап беруге болады. Бұл өзіңді жақсы сезінуге мүмкіндік береді.

Сөз соңында айтпағым, мейлінше «аралық бақылаудан» (рубежка) жоғары балл алуға тырыс. Себебі, сессия кезінде сол бағаларың сені құтқаратын күшке айналады. Əр университетте шəкіртақыны алу үшін есептелетін баға жүйесі əртүрлі. Бірінде 70 балл болса, енді біріне 75-тен жоғары балл қажет. Студент кезіңде уақытты басқарып, энергияңды дұрыс жұмсай білсең ол өмірлік дағдыға айналып, əр күніңді өнімді өткізе аласың. Ендеше, бəріңе сəттілік!

Нұрлыхан ЖҰМАХАН

«Ұлан» газеті, №36
7 қыркүйек 2021 жыл